შესავალი
“Et al” ციტირებისას აკადემიური წერის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ელემენტია, რომელსაც ყველა სტუდენტი ადრე თუ გვიან აწყდება. ეს ლათინური ფრაზა, რომელიც “და სხვებს” ნიშნავს, გამოიყენება იმ შემთხვევაში, როდესაც ნაშრომს რამდენიმე ავტორი ჰყავს. სტუდენტებისთვის, განსაკუთრებით მათთვის, ვინც ახლახან შეუდგა აკადემიური ნაშრომების წერას, “et al” ხშირად გაუგებრობას იწვევს – როდის გამოვიყენოთ, როგორ დავსვათ სასვენი ნიშნები და როგორ განსხვავდება მისი გამოყენება სხვადასხვა სტილში.
სამეცნიერო და აკადემიური ნაშრომების სამყაროში “et al” გამოიყენება, როდესაც გვაქვს სამზე ან ხუთზე მეტი ავტორი, თუმცა ეს დამოკიდებულია იმაზე, რომელ ციტირების სტილს ვიყენებთ – APA, MLA, Chicago, Turabian თუ Harvard. ამ სახელმძღვანელოში დეტალურად განვიხილავთ, როგორ უნდა გამოიყენოთ “et al” აკადემიური ნაშრომების სხვადასხვა ფორმატში, რათა თავიდან აირიდოთ ქულების დაკარგვა ან, უარეს შემთხვევაში, პლაგიატში ბრალდება.
მოგვწერე!“Et Al”-ის წარმოშობა და მნიშვნელობა
“Et al” წარმოიშვა ლათინური ფრაზიდან “et alia”, რაც ქართულად “და სხვები” ან “და სხვა დანარჩენი” ნიშნავს. აკადემიურ წრეებში ეს აბრევიატურა გამოიყენება იმისათვის, რომ მოკლედ მიუთითონ რამდენიმე ავტორის მქონე ნაშრომზე, ისე რომ ყველა ავტორის გვარის ჩამოთვლა არ გახდეს საჭირო.
მაგალითად, წარმოიდგინეთ ნაშრომი, რომელსაც ხუთი ავტორი ჰყავს: გიორგაძე, მამულაშვილი, კაპანაძე, ჯავახიშვილი და დოლიძე. ციტირებისას, იმის ნაცვლად, რომ ჩამოთვალოთ ყველა ავტორი, შეგიძლიათ დაწეროთ “გიორგაძე et al. (2023)”, რაც მნიშვნელოვნად ამარტივებს ტექსტს და ამცირებს სიტყვების რაოდენობას.
“Et al”-ის გამოყენებისას აუცილებელია გავითვალისწინოთ პუნქტუაციის წესები. რადგან ეს აბრევიატურაა, ყოველთვის უნდა დასვათ წერტილი “al” ასოების შემდეგ. სწორი ფორმაა “et al.”, არა “et al” ან “et. al”. გარდა ამისა, “et” სიტყვა არასდროს იწერება დიდი ასოთი წინადადების შუაში, თუნდაც წინადადების დასაწყისში იყოს. ასევე მნიშვნელოვანია, რომ “et al.” არ არის იგივე, რაც “etc.” (ლათ. “et cetera” – “და ა.შ.”). “et al.” გამოიყენება მხოლოდ ადამიანების/ავტორების მისათითებლად, ხოლო “etc.” – საგნების ან ცნებების ჩამონათვალის შემოკლებისთვის.
როდის უნდა გამოვიყენოთ “Et Al” სტუდენტურ ნაშრომებში
აკადემიურ ნაშრომებში “et al.” გამოიყენება იმ შემთხვევებში, როდესაც ციტირებულ წყაროს რამდენიმე ავტორი ჰყავს. თუმცა, კონკრეტულად როდის უნდა გამოიყენოთ ეს აბრევიატურა, დამოკიდებულია იმაზე, თუ რომელ ციტირების სტილს იყენებთ და რამდენი ავტორი ჰყავს თქვენს წყაროს.
“Et al” ყველაზე ხშირად გამოიყენება ტექსტში ციტირებისას, რათა ტექსტი არ გადაიტვირთოს ბევრი გვარით. თუმცა, ბიბლიოგრაფიაში ან სარეფერენციო სიაში წესები განსხვავებულია. მაგალითად, APA სტილში თქვენ უნდა ჩამოთვალოთ 20-მდე ავტორი ბიბლიოგრაფიაში, ხოლო MLA-ში – ყველა ავტორი.
აკადემიურ ნაშრომებში “et al”-ის გამოყენებისას ყველაზე გავრცელებული შეცდომებია:
- პუნქტუაციის არასწორი გამოყენება (“et al” წერტილის გარეშე)
- “et al”-ის გამოყენება მაშინ, როდესაც ავტორების რაოდენობა არ არის საკმარისი
- პირველი ავტორის გვარის შემდეგ მძიმის დასმა (მაგ., “გიორგაძე, et al.”)
- “et al” და “etc” ერთმანეთში არევა
ახლა განვიხილოთ, როგორ განსხვავდება “et al”-ის გამოყენების წესები სხვადასხვა აკადემიურ სტილში.
“Et Al”-ის გამოყენება სხვადასხვა აკადემიურ სტილში
APA სტილის წესები
American Psychological Association (APA) სტილის მიხედვით, “et al” ციტირებისას გამოიყენება შემდეგნაირად:
- როდესაც ნაშრომს სამზე მეტი ავტორი ჰყავს, ტექსტში პირველივე ციტირებისას და შემდგომშიც გამოიყენეთ მხოლოდ პირველი ავტორის გვარი, რომელსაც მოსდევს “et al.”
- მაგალითად: (მამულაშვილი et al., 2022) ან “მამულაშვილი et al. (2022) აღნიშნავენ, რომ…”
APA სტილის თანახმად, თქვენს სარეფერენციო სიაში არ გამოიყენება “et al.”. ამის ნაცვლად, უნდა ჩამოთვალოთ 20-მდე ავტორი. თუ ავტორების რაოდენობა 20-ზე მეტია, მაშინ ჩამოთვალეთ პირველი 19 ავტორი, დასვით მძიმე და სამი წერტილი (…), შემდეგ კი დაწერეთ ბოლო ავტორის გვარი.
APA სტილის მაგალითი:
- ტექსტში ციტირება: (ბერიძე et al., 2021)
- სარეფერენციო სიაში: ბერიძე, გ., კაპანაძე, მ., ლომიძე, ნ., & ჯავახიშვილი, თ. (2021). სათაური. გამომცემლობა.
MLA სტილის წესები
Modern Language Association (MLA) სტილის მიხედვით, “et al” გამოიყენება, როდესაც ნაშრომს სამზე მეტი ავტორი ჰყავს:
- ტექსტში ციტირებისას დაწერეთ პირველი ავტორის გვარი, რომელსაც მოსდევს “et al.”
- მაგალითად: (ბერიძე et al. 15) ან “როგორც ბერიძე et al. აღნიშნავენ…” (15)
“Works Cited” (გამოყენებული ლიტერატურა) ჩამონათვალში, თუ ნაშრომს სამზე მეტი ავტორი ჰყავს, დაწერეთ პირველი ავტორის გვარი და სახელი, რომელსაც მოსდევს “et al.”:
- ბერიძე, გიორგი, et al. წიგნის სათაური. გამომცემლობა, 2021.
Chicago სტილის წესები
Chicago სტილში “et al” გამოიყენება, როდესაც ნაშრომს ოთხზე მეტი ავტორი ჰყავს:
- სქოლიოებში (footnotes) ან ბოლოსიტყვაობაში (endnotes): პირველი ავტორის გვარი, სახელი et al., ნაშრომის სათაური (გამოცემის ადგილი: გამომცემლობა, წელი), გვერდი.
- მაგალითად: ¹გიორგი ბერიძე et al., ნაშრომის სათაური (თბილისი: გამომცემლობა, 2021), 45.
ბიბლიოგრაფიაში, თუ ნაშრომს 10 ან ნაკლები ავტორი ჰყავს, ჩამოთვალეთ ყველა. თუ 10-ზე მეტია, ჩამოთვალეთ პირველი შვიდი ავტორი, დასვით მძიმე და სამი წერტილი (…), შემდეგ დაწერეთ “et al.”
Turabian სტილის წესები
Turabian სტილი, რომელიც Chicago სტილის გამარტივებული ვერსიაა, მსგავს წესებს იყენებს “et al”-ის მიმართ:
- სქოლიოებში ან ბოლოსიტყვაობაში, როდესაც ნაშრომს სამზე მეტი ავტორი ჰყავს, ჩვეულებრივ ყველა ავტორი უნდა ჩამოითვალოს პირველ ციტირებაზე. შემდგომში კი შეგიძლიათ გამოიყენოთ პირველი ავტორის გვარი და “et al.”
მაგალითად:
- პირველი ციტირება: ¹გიორგი ბერიძე, მარიამ კაპანაძე, ნინო ლომიძე და თამარ ჯავახიშვილი, ნაშრომის სათაური (თბილისი: გამომცემლობა, 2021), 45.
- შემდგომი ციტირება: ²ბერიძე et al., ნაშრომის სათაური, 52.
ბიბლიოგრაფიაში, თუ ნაშრომს სამზე მეტი ავტორი ჰყავს, დაწერეთ პირველი ავტორის გვარი და სახელი, რომელსაც მოსდევს “et al.”
Harvard სტილის წესები
Harvard სტილის მიხედვით, “et al” გამოიყენება, როდესაც ნაშრომს ოთხზე მეტი ავტორი ჰყავს:
- ტექსტში ციტირებისას: (პირველი ავტორის გვარი et al., წელი)
- მაგალითად: (ბერიძე et al., 2021) ან “ბერიძე et al. (2021) მიიჩნევენ, რომ…”
Harvard სტილის სარეფერენციო სიაში “et al” შემდეგნაირად გამოიყენება:
- პირველი ავტორის გვარი, ინიციალები et al. (წელი) ‘ნაშრომის სათაური’, ჟურნალის სახელი, ტომი (გამოცემა), გვ. 00-00.
- მაგალითად: ბერიძე, გ. et al. (2021) ‘ნაშრომის სათაური’, სამეცნიერო ჟურნალი, 10(2), გვ. 45-60.
“Et Al”-ის არასწორი გამოყენების შესახებ
“Et al”-ის არასწორი გამოყენება ხშირად გამოწვეულია იმ წესების არასწორი გაგებით, რომლებიც განსაზღვრავენ მის გამოყენებას სხვადასხვა ციტირების სტილში. ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული შეცდომაა “et al”-ის გამოყენება მაშინ, როდესაც ავტორების რიცხვი ნაკლებია, ვიდრე ეს კონკრეტული სტილით არის მოთხოვნილი. მაგალითად, თუ ნაშრომს მხოლოდ სამი ავტორი ჰყავს, მაგრამ თქვენ იყენებთ “et al” APA სტილში, ეს არასწორია, რადგან APA-ს მიხედვით “et al” გამოიყენება მხოლოდ მაშინ, როდესაც ავტორების რაოდენობა სამზე მეტია.
კიდევ ერთი გავრცელებული შეცდომაა “et al”-ის არასწორი ფორმატირება, როგორიცაა წერტილის გამოტოვება “al”-ის შემდეგ ან “et”-ის დიდი ასოთი დაწერა წინადადების შუაში. ასევე ხშირად გვხვდება “et al”-ის გამოყენება მძიმით პირველი ავტორის გვარის შემდეგ, რაც არასწორია (მაგ., “ბერიძე, et al.”).
ამ შეცდომების თავიდან ასაცილებლად, მნიშვნელოვანია კარგად გაეცნოთ იმ ციტირების სტილის მოთხოვნებს, რომელსაც იყენებთ, და დარწმუნდეთ, რომ სწორად იყენებთ “et al”-ს როგორც ტექსტში ციტირებისას, ისე თქვენს ბიბლიოგრაფიაში.
ნებისმიერი ფორმის არასწორი ციტირება, მათ შორის “et al”-ის არასწორი გამოყენება, შეიძლება განხილულ იქნეს როგორც აკადემიური კეთილსინდისიერების დარღვევა. ზოგიერთ შემთხვევაში, ეს შეიძლება პლაგიატად ჩაითვალოს, რაც სერიოზული შედეგების მომტანია აკადემიურ გარემოში.
დასკვნა
“Et al” ციტირებისას აკადემიური ნაშრომების მნიშვნელოვანი ნაწილია, რომელიც გვეხმარება ტექსტის სიმარტივისა და წაკითხვადობის შენარჩუნებაში, განსაკუთრებით როდესაც ვციტირებთ მრავალავტორიან ნაშრომებს. ამ სახელმძღვანელოში ვნახეთ, რომ “et al”-ის გამოყენების წესები განსხვავდება ციტირების სხვადასხვა სტილის მიხედვით, მაგრამ ძირითადი პრინციპი ერთია: ის გამოიყენება, როდესაც ნაშრომს რამდენიმე ავტორი ჰყავს, რათა თავიდან აიცილოთ ყველა ავტორის ჩამოთვლა.
მნიშვნელოვანია გახსოვდეთ, რომ “et al” ყოველთვის უნდა დაიწეროს წერტილით “al”-ის შემდეგ, რადგან ეს აბრევიატურაა. ასევე, დარწმუნდით, რომ სწორად იყენებთ ამ აბრევიატურას თქვენი კონკრეტული ციტირების სტილის მიხედვით, რათა თავიდან აიცილოთ აკადემიური კეთილსინდისიერების დარღვევა.
აკადემიური წერის პროცესში ზუსტი ციტირება არანაკლებ მნიშვნელოვანია, ვიდრე თვითონ შინაარსი. სწორი ციტირება არა მხოლოდ აჩვენებს თქვენს პატივისცემას სხვა მკვლევარების მიმართ, არამედ ასევე ამყარებს თქვენი ნაშრომის სანდოობას. თუ გიჭირთ ციტირების წესების დამახსოვრება ან გაქვთ კითხვები კონკრეტული სიტუაციების შესახებ, ყოველთვის შეგიძლიათ მიმართოთ თქვენს პროფესორს ან უნივერსიტეტის სახელმძღვანელოს.
თუ გიჭირთ აკადემიური ნაშრომის მომზადება და გჭირდებათ დახმარება სწორი ციტირების უზრუნველსაყოფად, შთაგონების გუნდი ყოველთვის მზადაა დაგეხმაროთ მაღალი ხარისხის ნაშრომის შექმნაში, რომელიც სრულად შეესაბამება აკადემიური წერის სტანდარტებს.
მოგვწერე!
