ჩარლზ დარვინის კონსპექტი
შთა -ს საგანში ჩარლზ დარვინის შესახებ მოსული საკითხები შეიძლება ზოგჯერ ყველაზე რთულადაც კი მოგეჩვენოთ. შთაგონებამ იცის რომ შთას კონსპექტებს მარტივად ვერ იპოვით. სწორედ ამიტომ სპეციალურად თქვენთვის შევქმენით ეს მოკლე გზამკვლევი ჩარლზ დარვინის ნაშრომის შესახებ – სახეობათა წარმოშობისა და არსებობისათვის ბრძოლაში უპირატესობის მქონე სახეობების გადარჩენის შესახებ.
ხელოვნური გადარჩევა და მისი კავშირი ბუნებრივ გადარჩევასთან
დარვინმა განსაკუთრებული ყურადღება დაუთმო ხელოვნური გადარჩევის შესწავლას, რომელიც წარმოადგენს ადამიანის მიერ შინაური ცხოველებისა და კულტურული მცენარეების სელექციის პროცესს, რადგანაც ამ მაგალითზე შესაძლებელი გახდა ბუნებრივი გადარჩევის მექანიზმების უკეთ გაგება და ახსნა. შინაური ცხოველების მრავალფეროვანი ჯიშების არსებობა, როგორიცაა ძაღლების, მტრედებისა და ცხენების განსხვავებული სახეობები, ნათლად აჩვენებს, თუ როგორ შეუძლია მიზანმიმართულ სელექციას მნიშვნელოვანი ცვლილებების გამოწვევა ორგანიზმების მორფოლოგიასა და ფიზიოლოგიაში.
დარვინმა გამოყო ხელოვნური გადარჩევის ორი ძირითადი ფორმა: მეთოდური სელექცია, როდესაც მსელექციონერები მიზანმიმართულად ირჩევენ სასურველი ნიშან-თვისებების მქონე ინდივიდებს, და არაცნობიერი სელექცია, რომლის დროსაც ადამიანები უბრალოდ ინარჩუნებენ და ამრავლებენ საუკეთესო ინდივიდებს კონკრეტული მიზნის გარეშე.
დარვინის დაკვირვებით, ხელოვნური გადარჩევის პროცესში მცირე ცვლილებების დაგროვება თაობიდან თაობაში საბოლოოდ იწვევს მნიშვნელოვან სახეცვლილებებს, რაც ანალოგიურია ბუნებრივი გადარჩევის პროცესისა, თუმცა ამ უკანასკნელის შემთხვევაში ცვლილებები გაცილებით უფრო ნელი ტემპით მიმდინარეობს. მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ხელოვნური გადარჩევის დროს სელექცია მიმართულია ადამიანისთვის სასარგებლო ნიშან-თვისებების განვითარებისკენ, მაშინ როდესაც ბუნებრივი გადარჩევა ხელს უწყობს ისეთი თვისებების ჩამოყალიბებას, რომლებიც სასარგებლოა თავად ორგანიზმისთვის მის ბუნებრივ გარემოში გადარჩენისთვის.
ხელოვნური გადარჩევის შესწავლამ დარვინს საშუალება მისცა დაემტკიცებინა, რომ ყველა შინაური ჯიში წარმოიშვა ერთი ან რამდენიმე ველური წინაპრისგან, რაც ეწინააღმდეგებოდა იმ დროს გავრცელებულ მოსაზრებას თითოეული ჯიშის დამოუკიდებელი წარმოშობის შესახებ. შინაური მტრედების მრავალფეროვანი ჯიშები, რომლებიც წარმოიშვნენ კლდის მტრედისგან (Columba livia), წარმოადგენს ამის ნათელ მაგალითს, რადგანაც მათი მორფოლოგიური მრავალფეროვნება აჩვენებს, თუ რამდენად შესაძლებელია ერთი წინაპარი ფორმიდან მკვეთრად განსხვავებული ფორმების მიღება სელექციის გზით.
დარვინმა ასევე აღმოაჩინა, რომ ზოგჯერ შინაურ ჯიშებში ვლინდება ველური წინაპრებისთვის დამახასიათებელი ნიშნები, რაც აიხსნება წინაპრულ ფორმებთან დაბრუნების ტენდენციით და კიდევ ერთხელ ადასტურებს საერთო წარმოშობის თეორიას. მიუხედავად იმისა, რომ ჰიბრიდიზაცია გარკვეულ როლს თამაშობს ვარიაციების წარმოქმნაში, დარვინი მიიჩნევდა, რომ მხოლოდ ჰიბრიდიზაცია ვერ ახსნის შინაური ჯიშების მრავალფეროვნებას, რადგან ზოგიერთი ჯიში იმდენად განსხვავდება ცნობილი ველური ფორმებისგან, რომ მათი წარმოშობა მხოლოდ მშობლიური ფორმების შერევით ვერ აიხსნება.
თუ შთამ უკვე ძალიან დაგღალა და დედლაინამდე დროც ძალიან ცოტა გრჩება, მოგვწერე ახლავე და შთაგონება ყველაფერს გააკეთებს შენთვის.
სახეობათა გეოგრაფიული განაწილება და მისი მნიშვნელობა ევოლუციისთვის
დარვინის თეორიაში განსაკუთრებული ადგილი უკავია სახეობათა გეოგრაფიული განაწილების საკითხს, რომელიც მნიშვნელოვან მტკიცებულებებს გვაწვდის ევოლუციური პროცესების შესახებ. კუნძულოვანი ეკოსისტემების შესწავლამ მეცნიერს საშუალება მისცა დაეკვირვებინა იზოლაციის გავლენა სახეობათა ჩამოყალიბებაზე, რადგანაც გეოგრაფიული იზოლაცია ხელს უშლის პოპულაციებს შორის გენთა გაცვლას და ხელს უწყობს მათ დამოუკიდებელ ევოლუციას.
დარვინმა აღმოაჩინა, რომ კუნძულებზე მობინადრე სახეობები ხშირად ავლენენ მჭიდრო ნათესაურ კავშირს უახლოეს კონტინენტზე გავრცელებულ სახეობებთან, რაც მიუთითებს იმაზე, რომ კუნძულოვანი ფორმები წარმოიშვნენ კონტინენტური წინაპრებისგან და შემდგომ განიცადეს ადაპტაციური ცვლილებები ადგილობრივ პირობებთან.
გალაპაგოსის არქიპელაგის მაგალითზე, სადაც სხვადასხვა კუნძულზე მობინადრე სახეობები განსხვავებულ ადაპტაციებს ავლენენ, ნათლად ჩანს, თუ როგორ შეუძლია იზოლაციას და განსხვავებულ გარემო პირობებს გამოიწვიოს ერთი წინაპარი ფორმიდან მრავალი განსხვავებული ფორმის წარმოქმნა. კუნძულოვან ეკოსისტემებში ხშირად გვხვდება ენდემური სახეობები, რომლებიც არსად სხვაგან არ გვხვდება მსოფლიოში, რაც კიდევ ერთხელ ადასტურებს იზოლაციის მნიშვნელოვან როლს ახალი სახეობების ჩამოყალიბებაში.
უძლიერესთა გადარჩენა და რეპროდუქციული წარმატება
დარვინის თეორიაში “უძლიერესთა გადარჩენის” კონცეფცია მჭიდროდ უკავშირდება რეპროდუქციულ წარმატებას, რაც გულისხმობს არა მხოლოდ ორგანიზმის გადარჩენას, არამედ მის უნარს გადასცეს საკუთარი გენები მომდევნო თაობებს. მეცნიერმა დაადგინა, რომ პოპულაციებში მიმდინარე კონკურენცია რესურსებისთვის წარმოადგენს ძირითად მამოძრავებელ ძალას, რომელიც განაპირობებს იმ ინდივიდების გადარჩენას, რომლებიც საუკეთესოდ არიან შეგუებულნი არსებულ გარემო პირობებს.
პოპულაციის ზრდის გეომეტრიული პროგრესია და შეზღუდული რესურსების არსებობა განაპირობებს იმას, რომ ყველა დაბადებულ ინდივიდს არ შეუძლია გადარჩენა და გამრავლება, რის გამოც ბუნებრივი გადარჩევა უპირატესობას ანიჭებს იმ ორგანიზმებს, რომლებსაც გააჩნიათ სასარგებლო ადაპტაციები.
არსებობისთვის ბრძოლაში უპირატესობა ენიჭებათ არა მხოლოდ ფიზიკურად ძლიერ ინდივიდებს, არამედ იმათაც, ვინც უკეთ არის მორგებული კონკრეტულ ეკოლოგიურ ნიშას, რაც შეიძლება გამოიხატებოდეს მცირე ზომაში, სწრაფ მოძრაობაში ან სხვა მახასიათებლებში. სქესობრივი გადარჩევა, როგორც ბუნებრივი გადარჩევის ერთ-ერთი ფორმა, უზრუნველყოფს იმ ინდივიდების რეპროდუქციულ წარმატებას, რომლებსაც შეუძლიათ მოიპოვონ უპირატესობა პარტნიორის მოძიებისას, თუნდაც ეს ნიშან-თვისებები არ იყოს პირდაპირ დაკავშირებული გადარჩენასთან.
ბუნებრივი გადარჩევის პროცესში მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ინსტინქტების ევოლუციაც, რადგანაც ისინი ისევე ექვემდებარებიან ცვალებადობას და მემკვიდრეობითობას, როგორც ფიზიკური მახასიათებლები. დარვინის დაკვირვებით, ისეთი რთული ქცევითი მოდელები, როგორიცაა ფუტკრების მიერ ფიჭის აგება ან პარაზიტული მწერების სასიცოცხლო ციკლები, წარმოადგენს თანდათანობითი ევოლუციის შედეგს, რომლის დროსაც ბუნებრივმა გადარჩევამ შეინარჩუნა და დააგროვა სასარგებლო ქცევითი ვარიაციები.
გარემო პირობების ცვლილებებზე რეაგირების უნარი და სხვადასხვა სახეობას შორის არსებული ურთიერთქმედებები მნიშვნელოვნად განსაზღვრავს ორგანიზმების რეპროდუქციულ წარმატებას, რადგან ეს ფაქტორები პირდაპირ გავლენას ახდენს მათ გადარჩენასა და გამრავლების შესაძლებლობებზე. მეცნიერმა ასევე დაადგინა, რომ ზოგიერთი სახეობის გადაშენება წარმოადგენს ბუნებრივი პროცესის ნაწილს, რომელიც ხდება მაშინ, როდესაც ორგანიზმები ვერ ახერხებენ ადაპტაციას ცვალებად გარემო პირობებთან ან მარცხდებიან კონკურენციაში სხვა, უკეთ ადაპტირებულ სახეობებთან.
დარვინის “სახეობათა წარმოშობა” წარმოადგენს ნაშრომს, რომელმაც საფუძველი ჩაუყარა თანამედროვე ევოლუციურ თეორიას და არსებითად შეცვალა ჩვენი წარმოდგენა სიცოცხლის განვითარების შესახებ. მეცნიერმა შეძლო წარმოედგინა მყარი მტკიცებულებები იმისა, რომ სახეობები დროთა განმავლობაში განიცდიან ცვლილებებს ბუნებრივი გადარჩევის გზით, რაც ეფუძნება მემკვიდრეობითობას, ვარიაბელურობას და არსებობისთვის ბრძოლას.
ხელოვნური გადარჩევის მაგალითზე დარვინმა აჩვენა, თუ როგორ შეიძლება მცირე ცვლილებების დაგროვებამ გამოიწვიოს მნიშვნელოვანი სახეცვლილებები, ხოლო სახეობათა გეოგრაფიული განაწილების შესწავლამ წარმოაჩინა იზოლაციის როლი ევოლუციურ პროცესებში. “უძლიერესთა გადარჩენის” პრინციპმა, რომელიც მჭიდროდ უკავშირდება რეპროდუქციულ წარმატებას, ახსნა თუ როგორ ხდება სასარგებლო ადაპტაციების შენარჩუნება და გავრცელება პოპულაციებში, რაც საბოლოოდ იწვევს სახეობების ევოლუციურ ცვლილებებს.
აქვე იხილეთ კონსპექტი კარლ მარქსის – შესახებ
