შესავალი
პარიზის კლიმატის შეთანხმება წარმოადგენს საერთაშორისო თანამეგობრობის უმნიშვნელოვანეს ნაბიჯს გლობალური დაბინძურების წინააღმდეგ ბრძოლაში. 2015 წლის დეკემბერში 195 სახელმწიფომ და ევროკავშირმა ერთხმად მიიღეს ეს ისტორიული დოკუმენტი, რომელიც ითვლება ყველაზე მნიშვნელოვან საერთაშორისო სამართლებრივ ინსტრუმენტად კლიმატის ცვლილების წინააღმდეგ 1997 წლის კიოტოს პროტოკოლის შემდეგ.
კლიმატის ცვლილება თანამედროვე მსოფლიოს უმთავრესი გამოწვევაა, რომლის მოგვარებაც შეუძლებელია ცალკეული ქვეყნების ძალისხმევით. პარიზის შეთანხმება ასახავს კლასიკურ კოლექტიური მოქმედების პრობლემას – ყველა სახელმწიფო დაინტერესებულია გლობალური დათბობის შეჩერებით, მაგრამ თითოეულს აქვს ცდუნება თავი აარიდოს ვალდებულებებს და “უბილეთოდ იმგზავროს”.
აქვე შეგახსენებთ, თუ გჭირდება აკადემიური ნაშრომის მომზადება კლიმატის ცვლილების, საერთაშორისო შეთანხმებების ან გარემოსდაცვითი პოლიტიკის შესახებ და დრო აღარ გრჩება, მოგვწერეთ ახლავე და შთაგონება დაგეხმარებათ მაღალი ხარისხის აკადემიური ნაშრომის შექმნაში!
პარიზის კლიმატის შეთანხმების ისტორიული წინაპირობები
კოპენჰაგენიდან პარიზამდე
პარიზის კლიმატის შეთანხმების მიღებამდე მისასვლელი გზა დაიწყო 2009 წელს კოპენჰაგენის კლიმატის სამიტზე, რომელიც ფართოდ იქნა მიჩნეული წარუმატებლად საერთაშორისო კლიმატის პოლიტიკაში. კოპენჰაგენის სამიტმა ვერ შეძლო სამართლებრივად სავალდებულო შეთანხმების მიღწევა, რამაც მნიშვნელოვნად შეარყია საერთაშორისო თანამეგობრობის რწმენა გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის (UNFCCC) ეფექტურობის მიმართ.
2015 წლის პარიზის მოლაპარაკებებამდე რამდენიმე მნიშვნელოვანმა ფაქტორმა იმოქმედა. კლიმატის ცვლილების შესახებ სამთავრობათაშორისო პანელის (IPCC) მეხუთე შეფასების ანგარიშმა 2014 წელს წარმოადგინა მყარი სამეცნიერო მტკიცებულებები კლიმატის ცვლილების სერიოზულობის შესახებ, რაც ნათლად ჩანდა პოლარული ყინულის დნობით, ზღვის დონის აწევით და ექსტრემალური ამინდის მოვლენების გახშირებით.
რატომ გახდა შესაძლებელი შეთანხმების მიღწევა
კონსენსუსის მიღწევა პარიზში შესაძლებელი გახდა ახალი მიდგომის წყალობით, რომელიც აერთიანებდა “ზემოდან-ქვემოთ” და “ქვემოდან-ზემოთ” ელემენტებს. ნაცვლად იმისა, რომ სახელმწიფოებისთვის თავს მოეხვიათ მკაცრად განსაზღვრული ემისიების შემცირების მიზნები (როგორც კიოტოს პროტოკოლში), პარიზის შეთანხმებამ შემოიღო “ეროვნულად განსაზღვრული წვლილების” (Nationally Determined Contributions – NDCs) სისტემა.
მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა საფრანგეთის დიპლომატიურმა ძალისხმევამ. ფრანგულმა პრეზიდენციამ COP21-ზე გამოიყენა ინკლუზიური და გამჭვირვალე მიდგომა, რაც უზრუნველყოფდა ყველა მხარის ჩართულობას. ეს მიდგომა მკვეთრად განსხვავდებოდა კოპენჰაგენის სამიტის დახურული კარის მიღმა მოლაპარაკებებისგან.
შეთანხმების ძირითადი მიზნები და სტრუქტურა
გლობალური ტემპერატურის ზრდის შეზღუდვა
პარიზის შეთანხმება შედგება 29 მუხლისგან და წარმოადგენს სამართლებრივად სავალდებულო დოკუმენტს. შეთანხმების ცენტრალური მიზანია გლობალური საშუალო ტემპერატურის ზრდის შეზღუდვა “2°C-ზე დაბლა წინაინდუსტრიულ დონესთან შედარებით” და ძალისხმევის გაგრძელება ტემპერატურის ზრდის 1.5°C-მდე შესაზღუდად.
ეროვნულად განსაზღვრული წვლილები
შეთანხმების სტრუქტურა ეფუძნება სამ ძირითად კომპონენტს. პირველი – მიტიგაცია (შერბილება), რომელიც ადგენს გრძელვადიან მიზანს სათბურის გაზების ემისიების შესამცირებლად. ყველა მხარეს მოეთხოვება მოამზადოს, შეატყობინოს და შეინარჩუნოს “ეროვნულად განსაზღვრული წვლილი” (NDC), რომელიც წარმოადგენს ქვეყნების ინდივიდუალურ გეგმებს ემისიების შემცირებისთვის.
ადაპტაცია და დაფინანსება
მეორე მნიშვნელოვანი კომპონენტია ადაპტაცია. შეთანხმება აღიარებს ადაპტაციის მნიშვნელობას კლიმატის ცვლილებაზე გლობალური რეაგირების პროცესში. მხარეებს მოეთხოვებათ დაგეგმონ და განახორციელონ ადაპტაციის ქმედებები.
მესამე კომპონენტი არის დაფინანსება. შეთანხმება ადგენს ფინანსური ნაკადების მიმართულებას დაბალემისიებიანი და კლიმატმედეგი განვითარებისკენ. განვითარებულმა ქვეყნებმა იკისრეს ვალდებულება, რომ 2020 წლიდან ყოველწლიურად მობილიზება გაუკეთონ 100 მილიარდ დოლარს და დაეხმარონ განვითარებად ქვეყნებს.
შეთანხმება ასევე აყალიბებს გამჭვირვალობის გაძლიერებულ ჩარჩოს, რომელიც მოიცავს რეგულარულ ანგარიშგებას ემისიების შესახებ და პროგრესის განხილვას ყოველ 5 წელიწადში ერთხელ.
სახელმწიფოთა პოზიციები და დაპირისპირებები
განვითარებული vs განვითარებადი ქვეყნები
პარიზის შეთანხმების მოლაპარაკებების პროცესში გამოიკვეთა რამდენიმე მნიშვნელოვანი აზრთა სხვადასხვაობა სახელმწიფოებს შორის. განვითარებული და განვითარებადი ქვეყნების დაპირისპირება წარმოადგენდა ერთ-ერთ ცენტრალურ საკითხს. განვითარებადი ქვეყნები, განსაკუთრებით ჩინეთი და ინდოეთი, ხაზს უსვამდნენ “საერთო, მაგრამ დიფერენცირებული პასუხისმგებლობის” პრინციპს.
განვითარებული ქვეყნები კი მოითხოვდნენ უფრო მეტ მონაწილეობას სწრაფად მზარდი ეკონომიკების მქონე ქვეყნებისგან, რადგან თანამედროვე რეალობაში ჩინეთი არის მსოფლიოს უდიდესი დამბინძურებელი, ხოლო ინდოეთი მესამე ადგილზეა.
აშშ-ს პოზიციის ცვლილება
განსაკუთრებული ყურადღების ღირსია აშშ-ს პოზიციის ცვლილება. ობამას ადმინისტრაციის დროს აშშ იყო შეთანხმების ერთ-ერთი მთავარი მხარდამჭერი. თუმცა, 2017 წელს პრეზიდენტმა ტრამპმა გამოაცხადა აშშ-ს გასვლა შეთანხმებიდან, რაც ძალაში შევიდა 2020 წლის ნოემბერში.
ევროკავშირის როლი
ევროკავშირმა დაიკავა ლიდერის პოზიცია კლიმატის ცვლილების წინააღმდეგ ბრძოლაში. ევროკავშირმა არა მხოლოდ დაადგინა ემისიების შემცირების ამბიციური მიზნები, არამედ აქტიურად უჭერს მხარს განვითარებად ქვეყნებს ფინანსური და ტექნიკური დახმარებით. ევროკავშირის პოზიცია ეფუძნება რწმენას, რომ კლიმატის ცვლილების წინააღმდეგ ბრძოლა არა მხოლოდ ეკოლოგიური, არამედ ეკონომიკური შესაძლებლობაცაა.
შეთანხმების იმპლემენტაცია და გამოწვევები
პროგრესი მიზნების მიღწევაში
პარიზის შეთანხმების პრაქტიკულმა განხორციელებამ მნიშვნელოვანი გამოწვევები გამოავლინა. მიუხედავად იმისა, რომ შეთანხმების მიღება დიპლომატიურ წარმატებად ითვლება, მისი რეალური შედეგები ჯერ კიდევ შორსაა დასახული მიზნებისგან.
გაეროს გარემოსდაცვითი პროგრამის ანგარიშების მიხედვით, სახელმწიფოების მიერ აღებული ვალდებულებები საკმარისი არ არის გლობალური ტემპერატურის ზრდის 2°C-ზე დაბლა შესანარჩუნებლად. არსებული ეროვნული სამოქმედო გეგმების განხორციელების შემთხვევაშიც კი, მოსალოდნელია ტემპერატურის 3°C-ზე მეტით მატება საუკუნის ბოლოსთვის.
ფინანსური ვალდებულებები
მეორე მნიშვნელოვანი საკითხია ფინანსური ვალდებულებების შესრულება. განვითარებული ქვეყნების დაპირება – ყოველწლიურად 100 მილიარდი დოლარის მობილიზება კლიმატის ცვლილების წინააღმდეგ საბრძოლველად – ჯერ კიდევ არ სრულდება სრულად. ეს აფერხებს განვითარებადი ქვეყნების შესაძლებლობას, განახორციელონ საჭირო ღონისძიებები როგორც ემისიების შესამცირებლად, ისე კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაციისთვის.
მომავლის პერსპექტივები
მიუხედავად გამოწვევებისა, არის გარკვეული პროგრესის ნიშნებიც. განახლებადი ენერგიის ტექნოლოგიების სწრაფი განვითარება და გაიაფება, ელექტრომობილების ბაზრის ზრდა და კორპორატიული სექტორის მზარდი ჩართულობა კლიმატის ცვლილების წინააღმდეგ ბრძოლაში იძლევა იმედს, რომ შეთანხმების მიზნების მიღწევა შესაძლებელია.
დასკვნა
პარიზის კლიმატის შეთანხმება წარმოადგენს უპრეცედენტო მცდელობას გლობალური დაბინძურების წინააღმდეგ საბრძოლველად. ის ქმნის ჩარჩოს, რომელიც აერთიანებს მსოფლიოს თითქმის ყველა ქვეყანას საერთო მიზნის გარშემო. შეთანხმების ინსტიტუციური მექანიზმები ცდილობენ დაძლიონ თანამშრომლობის ტრადიციული ბარიერები გამჭვირვალობის, მონიტორინგისა და მოქნილი მიდგომების მეშვეობით.
შეთანხმების წარმატება საბოლოო ჯამში დამოკიდებული იქნება იმაზე, თუ რამდენად შეძლებს ის გადალახოს არსებული გამოწვევები, განსაკუთრებით კი “თავისუფალი მგზავრის” პრობლემა (Free-rider problem) და ფინანსური ვალდებულებების შესრულების საკითხი.
თუ გაქვთ აკადემიური ნაშრომი კლიმატის ცვლილების, საერთაშორისო შეთანხმებების ან სახელმწიფოთა როლის შესახებ გლობალურ პოლიტიკაში და დრო აღარ გრჩებათ მის დასასრულებლად, დაგვიკავშირდით ახლავე და შთაგონება პროფესიონალურად მოამზადებს თქვენს ნაშრომს!
