პოლიტიკური ფილოსოფიის ისტორიაში ჯონ ლოკის სახელი განსაკუთრებულ ადგილს იკავებს. მისმა ინოვაციურმა იდეებმა და თეორიებმა ფუნდამენტურად შეცვალა ჩვენი გაგება სახელმწიფოს, თავისუფლებისა და დემოკრატიის შესახებ. XVII საუკუნის ინგლისში მოღვაწე ეს გამორჩეული მოაზროვნე გახდა თანამედროვე ლიბერალური დემოკრატიის ერთ-ერთი მთავარი არქიტექტორი.
ლოკის ნააზრევი ჩამოყალიბდა მძაფრი პოლიტიკური დაპირისპირების პერიოდში, როდესაც ინგლისში მიმდინარეობდა ბრძოლა აბსოლუტურ მონარქიასა და კონსტიტუციურ მმართველობას შორის. სწორედ ამ კონტექსტში შექმნა მან თავისი უმნიშვნელოვანესი ნაშრომი “მეორე ტრაქტატი სამოქალაქო მმართველობის შესახებ”, რომელმაც საფუძველი ჩაუყარა თანამედროვე პოლიტიკურ აზროვნებას.
გჭირდება დახმარება პოლიტიკური ფილოსოფიის ესეს დაწერაში? მოგვწერე ახლავე და შთაგონება დაგეხმარება!
ლოკის იდეები რევოლუციური აღმოჩნდა თავისი დროისთვის – მან უარყო მეფეთა “ღვთაებრივი უფლების” საუკუნოვანი დოქტრინა და წამოაყენა ხელისუფლების ლეგიტიმურობის სრულიად ახლებური ხედვა. მისი თეორია ეფუძნებოდა ბუნებითი უფლებების, საზოგადოებრივი ხელშეკრულებისა და შეზღუდული მმართველობის პრინციპებს – იდეებს, რომლებმაც შემდგომში განსაზღვრეს დემოკრატიული სახელმწიფოების განვითარების გზა.
ბუნებითი მდგომარეობა ლოკის მიხედვით
ჯონ ლოკის პოლიტიკური ფილოსოფიის საფუძველი არის მისი ხედვა ადამიანის ბუნებითი მდგომარეობის შესახებ. ლოკის თეორიის მიხედვით, ბუნებით მდგომარეობაში ადამიანები არიან თავისუფალნი, თანასწორნი და დამოუკიდებელნი – ეს არის მდგომარეობა, სადაც არ არსებობს პოლიტიკური ხელისუფლება.
ბუნებითი თავისუფლება ლოკისთვის არ ნიშნავს აბსოლუტურ თავისუფლებას. ის გულისხმობს ადამიანის უფლებას, იცხოვროს გონების კანონების შესაბამისად და არ დაექვემდებაროს სხვა ადამიანის ნებას. ბუნებითი კანონი, რომელიც გონებისეული წესრიგის გამოხატულებაა, ავალდებულებს ყველა ადამიანს პატივი სცეს სხვის სიცოცხლეს, თავისუფლებასა და საკუთრებას.
თანასწორობის პრინციპი ლოკის თეორიაში განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს. ბუნებით მდგომარეობაში არავის აქვს უფლება იბატონოს სხვაზე ან დაიმორჩილოს იგი. თითოეულ ადამიანს აქვს თანაბარი უფლება აღასრულოს ბუნებითი კანონი და დაიცვას საკუთარი და სხვისი უფლებები. ეს არის რადიკალურად განსხვავებული ხედვა იმ დროს გაბატონებული იერარქიული საზოგადოებრივი წესრიგისგან.
ბუნებითი უფლებების კონცეფცია წარმოადგენს ლოკის თეორიის მნიშვნელოვან ნაწილს. ის გამოყოფს სამ ძირითად უფლებას: სიცოცხლის, თავისუფლებისა და საკუთრების უფლებას. ეს უფლებები, ლოკის აზრით, არის ბუნებრივი და განუყოფელი – ისინი ადამიანს დაბადებიდან აქვს და არ არის დამოკიდებული სახელმწიფოს ან სხვა ადამიანების ნებაზე.
თუმცა, ლოკი ხაზს უსვამს, რომ ბუნებით მდგომარეობაში არსებობს მნიშვნელოვანი პრობლემები. საერთო ხელისუფლების არარსებობის პირობებში, რთულდება უფლებების დაცვა და სამართლიანობის აღსრულება. სწორედ ეს გარემოება ხდება საზოგადოებრივი ხელშეკრულების დადებისა და სახელმწიფოს შექმნის წინაპირობა.
საზოგადოებრივი ხელშეკრულების თეორია
ჯონ ლოკის პოლიტიკური ფილოსოფიის ცენტრალურ ელემენტს წარმოადგენს საზოგადოებრივი ხელშეკრულების თეორია. ლოკის აზრით, ადამიანები ნებაყოფლობით თანხმდებიან დატოვონ ბუნებითი მდგომარეობა და შექმნან პოლიტიკური საზოგადოება, რათა უკეთ დაიცვან საკუთარი უფლებები და ინტერესები.
საზოგადოებრივი ხელშეკრულების აუცილებლობა გამომდინარეობს ბუნებით მდგომარეობაში არსებული პრაქტიკული პრობლემებიდან. მართალია, ბუნებით მდგომარეობაში ადამიანებს აქვთ უფლებების დაცვისა და სამართლიანობის აღსრულების შესაძლებლობა, მაგრამ ეს პროცესი ხშირად არაეფექტური და მიკერძოებულია. როდესაც ადამიანი თავად არის მოსამართლე საკუთარ საქმეში, ძნელია ობიექტური და სამართლიანი გადაწყვეტილების მიღება.
ხელშეკრულების დადებისას ადამიანები თანხმდებიან გადასცენ თავიანთი ბუნებითი უფლებების ნაწილი საერთო ხელისუფლებას. თუმცა, ლოკი ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ ეს არ ნიშნავს ყველა უფლების დათმობას. ადამიანები ინარჩუნებენ თავიანთ ფუნდამენტურ უფლებებს – სიცოცხლის, თავისუფლებისა და საკუთრების უფლებას. სახელმწიფოს მთავარი მოვალეობა სწორედ ამ უფლებების დაცვა ხდება.
სახელმწიფო ხელისუფლების ლეგიტიმურობა, ლოკის თეორიის მიხედვით, მთლიანად დამოკიდებულია ხალხის თანხმობაზე. ხელისუფლება არსებობს მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც ის ემსახურება საზოგადოების ინტერესებს და იცავს მოქალაქეთა უფლებებს. თუ ხელისუფლება არღვევს საზოგადოებრივ ხელშეკრულებას და ბოროტად იყენებს მინიჭებულ ძალაუფლებას, ხალხს აქვს უფლება წინააღმდეგობა გაუწიოს მას და შეცვალოს იგი.
საკუთრების თეორია
ჯონ ლოკის საკუთრების თეორია წარმოადგენს მისი პოლიტიკური ფილოსოფიის ერთ-ერთ ყველაზე ორიგინალურ და გავლენიან ნაწილს. ლოკი გვთავაზობს საკუთრების წარმოშობის ახლებურ ხედვას, სადაც ცენტრალურ როლს შრომა ასრულებს. მისი აზრით, ადამიანი იძენს საკუთრების უფლებას იმ რესურსებზე, რომელშიც მან ჩადო საკუთარი შრომა.
შრომის როლი საკუთრების ფორმირებაში ლოკის თეორიაში ფუნდამენტურია. როდესაც ადამიანი თავისი შრომით ცვლის ბუნებრივ რესურსს, ის ამატებს მას საკუთარი პიროვნების ნაწილს და ამით იძენს მასზე საკუთრების უფლებას. მაგალითად, როდესაც ადამიანი ამუშავებს მიწას, რგავს ხეებს ან აშენებს სახლს, ის ქმნის საკუთრებას თავისი შრომის მეშვეობით.
ფულის გამოჩენამ, ლოკის აზრით, მნიშვნელოვნად შეცვალა საკუთრებითი ურთიერთობები. ფულის შემოღებამ შესაძლებელი გახადა ქონების დაგროვება და შენახვა გაფუჭების გარეშე. ეს ცვლილება გახდა ეკონომიკური უთანასწორობის წარმოშობის საფუძველი, თუმცა ლოკი ამას არ განიხილავს როგორც უსამართლობას, რადგან ეს პროცესი ეფუძნება ადამიანების თავისუფალ თანხმობას.
საკუთრების უფლების დაცვა, ლოკის თეორიის მიხედვით, სახელმწიფოს ერთ-ერთი უმთავრესი ფუნქციაა. საზოგადოებრივი ხელშეკრულების დადებით ადამიანები თანხმდებიან გადასცენ სახელმწიფოს საკუთრების დაცვის ფუნქცია, რადგან ბუნებით მდგომარეობაში რთულდება ამ უფლების ეფექტური დაცვა. თუმცა, სახელმწიფოს არ აქვს უფლება თვითნებურად ჩაერიოს საკუთრებით ურთიერთობებში ან წაართვას მოქალაქეებს მათი ქონება.
ლოკის გავლენა თანამედროვე დემოკრატიაზე
ჯონ ლოკის იდეებმა განსაზღვრა თანამედროვე ლიბერალური დემოკრატიის ფუნდამენტური პრინციპები. მისი პოლიტიკური ფილოსოფია გახდა შთაგონების წყარო მრავალი ქვეყნის კონსტიტუციური წყობილებისთვის და დღემდე ახდენს გავლენას დემოკრატიულ აზროვნებაზე.
ლიბერალური დემოკრატიის საფუძვლები პირდაპირ გამომდინარეობს ლოკის თეორიიდან. მისი იდეა იმის შესახებ, რომ ხელისუფლება ეფუძნება ხალხის თანხმობას და არსებობს მოქალაქეთა უფლებების დასაცავად, გახდა დემოკრატიული მმართველობის ქვაკუთხედი. ლოკის მიერ ჩამოყალიბებული ხელისუფლების შეზღუდვის პრინციპები აისახა ძალაუფლების დანაწილების თანამედროვე სისტემაში.
უფლებების დაცვის მექანიზმები, რომლებსაც დღეს ვიყენებთ, მნიშვნელოვნად ეფუძნება ლოკის იდეებს. მისი კონცეფცია ბუნებითი უფლებების შესახებ გახდა ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების თანამედროვე გაგების საფუძველი. სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობა და კანონის უზენაესობის პრინციპი პირდაპირ უკავშირდება ლოკის თეორიას სამართლიანი მართლმსაჯულების შესახებ.
თანამედროვე კონსტიტუციონალიზმი, რომელიც გულისხმობს ხელისუფლების შეზღუდვას ძირითადი კანონით, ასევე ეფუძნება ლოკის იდეებს. მისი თეორია საზოგადოებრივი ხელშეკრულების შესახებ გახდა კონსტიტუციური წყობილების თეორიული საფუძველი. ამერიკის შეერთებული შტატების დამოუკიდებლობის დეკლარაცია და კონსტიტუცია მნიშვნელოვნად არის გავლენილი ლოკის იდეებით.
დასკვნა
ჯონ ლოკის პოლიტიკური ფილოსოფია წარმოადგენს თანამედროვე დემოკრატიული აზროვნების ფუნდამენტურ საფუძველს. მისი იდეები ბუნებითი უფლებების, საზოგადოებრივი ხელშეკრულებისა და შეზღუდული მმართველობის შესახებ არა მხოლოდ ისტორიული მნიშვნელობის მქონეა, არამედ დღესაც აქტუალურია.
ლოკის თეორიული მემკვიდრეობა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია თანამედროვე მსოფლიოში, სადაც დემოკრატიული ღირებულებები ხშირად დგას გამოწვევების წინაშე. მისი იდეები გვახსენებს, რომ ხელისუფლება უნდა ემსახურებოდეს ხალხის ინტერესებს და იცავდეს მოქალაქეთა ფუნდამენტურ უფლებებს.
გჭირდება აკადემიური დახმარება? დაგვიკავშირდი ახლავე და შთაგონება დაგეხმარება აკადემიური ნაშრომის შექმნაში!
