შთას კონსპექტებზე საუბრისას აუცილებელია შევეხოთ ნიკოლო მაკიაველის მთავარსაც.
როდესაც პოლიტიკაში ვინმეს ქმედებას „მაკიაველურს“ უწოდებენ, ამაში, როგორც წესი, კარგს არაფერს გულისხმობენ. ნიკოლო მაკიაველის სახელი საუკუნეების განმავლობაში იქცა ცინიზმის, ამორალურობისა და ძალაუფლებისთვის ნებისმიერ ფასად ბრძოლის სინონიმად. მაგრამ იყო კი ფლორენციელი მოაზროვნე ნამდვილად „ბოროტების მასწავლებელი“, თუ მისი ნაშრომი, „მთავარი“, სინამდვილეში პოლიტიკური რეალობის სარკეა, რომელიც დღესაც არ კარგავს აქტუალობას?
სტუდენტებისთვის ნიკოლო მაკიაველის იდეების სამყაროში გარკვევა ხშირად რთული და დამაბნეველია. სწორედ ამიტომ, „შთაგონების“ შთას კონსპექტების სერიაში, ჩვენ დეტალურად და მარტივად განვიხილავთ „მთავარის“ მთავარ კონცეფციებს, რათა გამოცდისთვის მომზადებაც გაგიმარტივდეთ და ამ საკულტო ფიგურის რეალური მიზნებიც უკეთ დაინახოთ.
ხოლო თუ მაკიაველზე რეფერატის ან ესეს დასაწერად დრო არ გრჩება, მოგვწერე და ჩვენ დაგეხმარებით!
ვინ იყო ნიკოლო მაკიაველი? დიპლომატი და არა კაბინეტის ფილოსოფოსი
სანამ მის იდეებს ჩავუღრმავდებოდეთ, აუცილებელია, ვიცოდეთ, ვინ იყო თავად ავტორი. ნიკოლო მაკიაველი რენესანსის ეპოქის ფლორენციელი დიპლომატი, ისტორიკოსი და პოლიტიკური მოღვაწე გახლდათ. ის არ იყო სამყაროსგან მოწყვეტილი ფილოსოფოსი; პირიქით, წლების განმავლობაში აქტიურად იყო ჩართული ფლორენციის რესპუბლიკის მართვაში, ასრულებდა მნიშვნელოვან დიპლომატიურ მისიებს და საკუთარი თვალით ხედავდა, როგორ მუშაობდა ძალაუფლების მექანიზმი დანაწევრებულ და მუდმივად მებრძოლ იტალიაში.
მისი ცხოვრება რადიკალურად შეიცვალა 1513 წელს, როდესაც ფლორენციაში მედიჩების დინასტია დაბრუნდა. მაკიაველი დააპატიმრეს, აწამეს და საბოლოოდ, ქალაქიდან გადაასახლეს. სწორედ ამ გადასახლებაში, ყოველგვარი პოლიტიკური გავლენის გარეშე დარჩენილმა, დაწერა მან თავისი უკვდავი ნაშრომი, „მთავარი“ (Il Principe). ეს წიგნი, ფაქტობრივად, ახალი მმართველისთვის, ლორენცო მედიჩისთვის გაგზავნილი „სამოტივაციო წერილი“ იყო, რომლითაც მაკიაველი ცდილობდა, თავისი ცოდნა და გამოცდილება შეეთავაზებინა და სამსახურში დაბრუნებულიყო.
გაინტერესებთ როგორ დაწეროთ ესე ?
„მთავარი“ – პოლიტიკური რეალიზმის მანიფესტი
„მთავარი“ არ არის ტრაქტატი იდეალურ სახელმწიფოზე, როგორიც, მაგალითად, პლატონის „რესპუბლიკაა“. ეს არის ცივი, პრაგმატული და პრაქტიკული სახელმძღვანელო იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა მოიპოვოს და, რაც მთავარია, შეინარჩუნოს ძალაუფლება ახალმა მმართველმა. მაკიაველი არ საუბრობს იმაზე, თუ როგორი უნდა იყოს სამყარო, არამედ იმაზე, თუ როგორია ის სინამდვილეში.
ეს იყო რევოლუციური ნაბიჯი, რომელმაც პოლიტიკა გაათავისუფლა ტრადიციული ქრისტიანული მორალისა და ეთიკისგან. მაკიაველისთვის მთავარი საზომი არა ზნეობა, არამედ შედეგია – სახელმწიფოს სტაბილურობა, უსაფრთხოება და სიძლიერე.
მაკიაველის 5 მთავარი რჩევა მმართველს
მოდი, განვიხილოთ ხუთი საკვანძო იდეა, რომელიც მაკიაველის ფილოსოფიის გულს წარმოადგენს და დღემდე არ კარგავს აქტუალობას.
1. სჯობს ეშინოდეთ, ვიდრე უყვარდეთ (მაგრამ არ სძულდეთ!)
ეს მაკიაველის ყველაზე ცნობილი და ხშირად არასწორად გაგებული რჩევაა. ის ამბობს, რომ იდეალურ შემთხვევაში, მმართველს ხალხსაც უნდა უყვარდეს და თან მის შიშსაც განიცდიდეს. მაგრამ რადგან ამ ორის შეთავსება თითქმის შეუძლებელია, გაცილებით უსაფრთხოა, თუ ხალხს შენი ეშინია.
რატომ? მაკიაველის პესიმისტური ხედვით, ადამიანები ბუნებით უმადურები, მერყევები და ანგარებიანები არიან. სიყვარული მადლიერების გრძნობაზეა დაფუძნებული, რომელსაც ადამიანები საკუთარი სარგებლისთვის პირველივე შესაძლებლობისას ღალატობენ. შიში კი სასჯელის მუდმივი მოლოდინია, რომელიც არასდროს ქრება.
თუმცა, აქ არის უმნიშვნელოვანესი დეტალი: შიში არ უნდა გადაიზარდოს სიძულვილში. მმართველმა ყველაფერი უნდა იღონოს, რომ ხალხმა არ შეიძულოს. ამის მთავარი წამალი კი ერთია: არასდროს შეეხო შენი ქვეშევრდომების ქონებასა და ქალებს.
2. იყავი ძლიერი, როგორც ლომი და ცბიერი, როგორც მელა
მაკიაველის აზრით, მმართველი მხოლოდ კანონებით ბრძოლაზე არ უნდა იყოს დამოკიდებული, რადგან ეს ხშირად არასაკმარისია. მან უნდა იცოდეს „მხეცურად“ ბრძოლაც და ამისთვის ორი ცხოველის თვისებები უნდა შეითავსოს:
- ლომი – რათა დააფრთხოს მგლები (გარე მტრები).
- მელა – რათა შენიშნოს და თავი აარიდოს ხაფანგებს (შეთქმულებები და ეშმაკობა).
მმართველი, რომელიც მხოლოდ ლომივით ძლიერია, მაგრამ მელასავით ცბიერი არა, ადვილად გაებმება მტრების მიერ დაგებულ მახეში.
3. მიზანი ამართლებს საშუალებას?
ეს ფრაზა პირდაპირ არსად წერია მაკიაველთან, მაგრამ ის სრულად გამოხატავს მისი ფილოსოფიის სულს. მისთვის მმართველის უმთავრესი მიზანი სახელმწიფოს შენარჩუნებაა. თუ ამ მიზნის მისაღწევად საჭირო გახდა სისასტიკის გამოჩენა, ტყუილის თქმა ან მიცემული პირობის დარღვევა, ეს ქმედება გამართლებულია.
ის ამბობს, რომ რადგან ადამიანები ბოროტები არიან და თავად არ შეგისრულებენ პირობას, არც შენ ხარ ვალდებული, მათ მიმართ სიტყვა შეასრულო. მთავარია, მმართველმა შეძლოს თავისი ქმედებების კარგად შენიღბვა და ყოველთვის შექმნას სათნოების ილუზია.
4. გარეგნობა უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე რეალობა
მაკიაველი უდიდეს მნიშვნელობას ანიჭებს საჯარო იმიჯს. ის ამბობს, რომ მმართველს სულაც არ სჭირდება, რეალურად ფლობდეს ყველა კარგ თვისებას (იყოს გულმოწყალე, პატიოსანი, ჰუმანური, რელიგიური), მაგრამ აუცილებელია, ქმნიდეს შთაბეჭდილებას, რომ ეს თვისებები აქვს.
ადამიანები ძირითადად თვალით აფასებენ. „ყველა ხედავს იმას, რადაც გვაჩვენებ თავს, მაგრამ ცოტა თუ გრძნობს იმას, რაც ხარ სინამდვილეში“. და ეს „ცოტა“ ვერასდროს გაბედავს „უმრავლესობის“ აზრის წინააღმდეგ წასვლას.
5. ბედისწერა (Fortuna) და სიქველე (Virtù)
მაკიაველი აღიარებს, რომ ბედისწერა (fortuna) ჩვენი ცხოვრების ნახევარს მაინც განაგებს, მაგრამ მეორე ნახევარი ჩვენს თავისუფალ ნებაზე, ანუ სიქველეზე (virtù) არის დამოკიდებული. აქ „სიქველე“ ქრისტიანულ სათნოებას არ ნიშნავს. ეს არის უნარების, სიმამაცის, ეშმაკობისა და მოვლენებზე საკუთარი ნების მოხვევის უნარის ერთობლიობა.
მაკიაველს მოჰყავს მეტაფორა: ბედისწერა ბობოქარ მდინარეს ჰგავს, რომელსაც შეუძლია ყველაფერი წალეკოს. მაგრამ ბრძენ ადამიანს, რომელსაც virtù გააჩნია, შეუძლია მშვიდობიან დროს ააგოს ჯებირები და კაშხლები, რათა სტიქიას მომზადებული შეხვდეს.
დასკვნა: რატომ უნდა ვკითხულობდეთ მაკიაველს დღეს?
ნიკოლო მაკიაველი არ იყო ბოროტების მასწავლებელი. ის იყო პოლიტიკური რეალისტი და იტალიელი პატრიოტი, რომელიც დანაწევრებული და უცხოელებისგან აოხრებული სამშობლოს გაერთიანებაზე ოცნებობდა. მისი „მთავარი“ არის ერთგვარი პოლიტიკური ანატომია, რომელიც გვიჩვენებს, როგორ მუშაობს ძალაუფლება სინამდვილეში.
ის გვასწავლის, რომ პოლიტიკა არ არის მორალის სფერო, არამედ ძალაუფლებისთვის ბრძოლის არენა, სადაც გადარჩენისთვის ხშირად არასასიამოვნო გადაწყვეტილებების მიღებაა საჭირო. სწორედ ამიტომ რჩება მისი ნაშრომი აქტუალური 500 წლის შემდეგაც.
